Hüseyin Gazi Türbesi: Emeviler devrinde İslam ordularının Anadolu'da Bizans üzerine yaptığı akınlarda şehit olan bir İslam mücahididir. Hüseyin Gazi'nin hayatı ve kimliğiyle ilgili yazılı bilgi fazla yoktur. Olan bilgilere de Battal Gazi Destanı, Battalname, Evliya Çelebinin Seyahatnamesi ve “Dânişmendnâme”de rastlıyor. Kaynaklardaki bilgiler daha ziyade oğlu olan Seyyid Battal Gazi hakkındadır.
Ankara'da kendi adı ile anılan Hüseyin Gazi Dağının zirvesinde
Hüseyin Gazitürbesi bulunmaktadır.
Hüseyin Gazi (Seyyid Hüseyin Gazi), gayet kuvvetli bir pehlivan olup, Bizans kralı Kayser ile sınır boylarında sürekli bir savaş halindedir. Malatya Beyi Emir Ziyad'ın önemli komutanlarındandır. Malatya Beyi Emir Ziyad ölünce yerine oğlu Numan gelir. Numan, gönlü geniş, inançlı birisidir. Şehrin seraskerliğini Hüseyin Gazi'ye verir. Hüseyin Gazi'nin saldırıları karşısında Bizans kralı Kayser aciz kalır, barış imzalanır ve Bizans kralı Kayser, haraç vermeye başlar.
Hüseyin Gazinin Şehit Olması: Bir gün Mamuriye (Ankara) tarafına geyik avına çıkan Hüseyin Gazi'nin önüne bir geyik çıkar. Geyiğin sırtında bir atlas çul ve kıymetli taşlar bulunur. Bu geyiği yakalayıp oğlu Cafer'e (Battal Gaziye) hediye etmek ister. Birkaç kement atar ama geyiği yakalayamaz, geyik kaçar. Geyiğin peşinden giden Hüseyin Gazi farkında olmadan Bizans'ın topraklarına girer. Burada yüksek bir dağın tepesine çıkar. Dağın eteğinde bir kale, kalenin eteğinde de muazzam bir şehir görür.
Şehrin önünde de 40 bin kadar asker vardır. Bu şehir Mamuriye'dir. Şehrin beyi ‘de Mihriyayil (Mihrail)'dir. Bu kişi, Bizans kralı Kayser'in kayınbiraderidir. Bunlar üç kardeş olup, büyük olanı Mihriyayil, ortancası Mihran, en küçüğü de Şamasep'dir. Hüseyin Gazinin Kovaladığı geyik ise Mihriyayil'indir. Geyik her tarafta serbestçe gezer, ama kimse ona bakmaya bile cesaret edemez. Hüseyin Gazi'nin yakalamak istediği çalıştığı geyik yorulmuş bir şekilde Mihriyayil'in çadırına varır. Geyiğin bu halini gören Mihriyayil sinirlenir ve askerlere geyiği kovalayan her kimse yakalanmasını emreder. Askerler sağa sola koşturarak, geyiği kovalayan kişiyi ararlar. Dağın zirvesinde duran Hüseyin Gazi'yi fark ederler. Mihriyayil'in askerleriyle Hüseyin Gazi arasında güç bir mücadele geçer. Hüseyin Gazi yaralanır, tek başına olmasına rağmen birçok düşman askerini öldürür ve burada şehit olur.
Evliya Çelebinin Hüseyin Gazi Türbesini Ziyareti: 1648 yılında Evliya Çelebi Ankara'ya gelir ve Hüseyin Gazi Tekkesini ziyaret eder. Bu ziyaretini anlatırken: Çubuk Ovası kazasında, Hüseyin Gazi köyüne geldik. Burada yüksek bir tepe üzerinde Hüseyin Gazi Türbesi vardır. Bu zât, Malatyalı Seyyid Battal Cafer Gazi'nin pederidir. Kabri üzerinde bir Yâsin okuyup, ruhaniyetleriyle tanıştık.
Hüseyin Gazi Türbesi Hakkında Diğer Bir Görüş: İngiliz müsteşrik F. R. Haslok ise Hüseyin Gazi hakkında; Malatya Ser askerinin kardeşi Hüseyin Gazi, anlatılan yöresel menkibeye göre Ankara taarruzunda kesilmiş olan başını, şehrin bir buçuk saat doğusunda bir tepeye götürmüş ve orada ölmüştür. Buranın üzerine bir tekke yapılarak anılmış, on yedinci yüzyılda çok kalabalık bir ziyaretgah haline gelmiştir.
Hüseyin Gazi Türbeleri: Hüseyin Gazinin Ankara Çubuk, Sivas'ın Divriği, Çorum Alaca Tokat'ın Zile ilçesinde türbeleri bulunmaktadır.
